http://eo.mondediplo.com/article2402.html
KIU ALPROPIĜAS, KOMERCAS KAJ ENRIĈIĜAS EL ĈIUJ NIAJ PERSONAJ DATUMOJ SENPAGE DONITAJ DANKE AL LA INTERRETA TEKNOLOGIO?
NI ESTAS KAPTITAJ KIEL SKLAVOJ KAJ IUJ PROFITAS EL TIA SKKLAVECO.
Realproprigi al si resurson de publika utileco -
Personaj
datumoj, politika afero
La
spuroj, kiujn ni lasas sur la Interreto, la informoj de niaj lertaj telefonoj,
niaj kontribuoj al la sociaj retoj ne estas nur avide dezirataj de la
inform-agentejoj : ili ravas la reklamistojn kaj riĉigas la gigantojn de
la Silicia Valo (Silicon-Valley). Tamen, la personaj datumoj ne
estas kondamnitaj al tiu destino. Ilia uzado por celoj de publika utileco
postulas politikan mobilizadon. De Pierre
RIMBERT
VENDIĜIS en
la mondo 1,424 miliardo da lertaj telefonoj en 2015 ; du cent milionoj pli
ol la antaŭan jaron. Triono de la homaro havas komputilon en sia poŝo. Fingrumi
tiun tiom praktikan aparaton estas tiel evidente, ke oni preskaŭ povus forgesi,
ke ĝi trudas al ni interŝanĝon, sur kiu baziĝas la tuta retekonomio : la
entreprenoj de la
Silicia Valo ofertas
aplikaĵojn al uzantoj, kiuj, interŝanĝe, lasas al ili siajn personajn datumojn.
Lokado, historiaĵo de la reta aktiveco, kontaktoj, ktp., estas tiel senhonte
kolektitaj [
1], analizitaj kaj
revenditaj al reklamistoj, tro feliĉaj povi celi
« la ĝustajn personojn,
transdonante al ili la ĝustan mesaĝon en la ĝusta momento », kiel
proklamas la reklam-direkcio de Vizaglibro
(Facebook).
« Se estas senpage, vi ja estas la produkto », jam anoncis sentenco
de la 1970-aj jaroj.
Kvankam kontestado pri la sistema gvatado multiĝas depost la riveloj de s-ro
Edward Snowden en 2013, la komercocela rabado de datumoj apenaŭ estas
perceptata kiel politika demando (tio estas : ligita al la komunumaj
elektoj kaj povanta esti objekto de kolektiva decido).
Ekster la fakaj asocioj,
ĝi ne mobilizas. Eble ĉar ĝi estas malbone konata.
En la
1970-aj jaroj, la usona ekonomikisto Dallas Smythe malkovras, ke ĉiu homo
spektanta ekranon estas laboristo sen tion scii. Televido, li klarigas,
produktas varon : la spektantaro, konsistanta el la atento de la
telespektantoj, kiun la ĉenoj vendas al la reklamistoj. « Vi
alportas vian senpagan labortempon kaj, interŝanĝe, vi ricevas la programojn
kaj la reklamon [2]. » La
nepagita laboro de la interretano montriĝas pli aktiva ol tiu de la telespektanto.
Sur la sociaj retoj, ni mem transformas niajn amikecojn, niajn emociojn, niajn
dezirojn kaj niajn kolerojn en datumojn ekspluateblajn de algoritmoj. Ĉiu
profilo, ĉiu « mi ŝatas », ĉiu tviterpepaĵo, ĉiu peto, ĉiu klako,
verŝas valorigeblan guton da informo en la oceano de la frostigitaj serviloj
instalitaj deAmazon, Google kaj Microsoft sur ĉiuj
kontinentoj.
« Cifereca
laboro », aŭ digital labor, estas la nomo kiun oni donis al
tiuj taskoj de transformado de la mondo en datumojn realigitaj senpage. La
mamutoj de la Silicia Valo prosperas sur tiu « origina peko ». « Tio,
kio kuŝas funde de la primitiva akumulado de la kapitalo , skribis
Karlo Markso en 1867 en La Kapitalo, tio estas la eksproprietigo de la
tuja produktanto. » Por fermi per bariloj la komunajn paŝtejojn,
salajrigi la malsatajn kamparanojn
aŭ kolonii la Sudon, la kapitalo uzis « konkeron, servutigon, armitan
rabadon, brutalan perforton ». En la 21-a jarcento, la armilaro enhavas
ankaŭ malpezajn armilojn, kiel la videojn pri ĉarmaj katidoj. La ekonomia
historio eble kreditos la mastraron, ke ĝi popularigis la figuron de la ravita
prirabito, konsentanta kunproduktanto de la servo, kiun li konsumas. La 75
miliardoj da dolaroj da vendoj de Google en 2015, ĉefe eltiritaj el reklamado,
sufiĉe indikas la amplekson de akumulado per senposedigo, kiu eĉ ne plu
kaŝiĝas. Kiam Fejsbuko (Facebook)anoncis siajn
rezultojn por la dua trimestro de 2016, la retejo Re/Code ĝojis, ke la socia
reto, kun 1,71 miliardo da enskribitoj, « gajnas
eĉ pli da mono je ĉiu persono, 3,82 dolarojn por unu uzanto [3] ».
Nenio do estas pli malbone nomata ol la datumo (=
donitaĵo) : ĝi estas ne nur produktita, sed ankaŭ rabita. La senvola
laboro de la interretanoj estas ja objekto de lumaj universitataj
analizoj [
4], sed la
politika aŭ sindikata maldekstro ankoraŭ ne integris tiun dimension en sian
analizon – kaj eĉ malpli en siajn depostulojn.
Tamen, la materiaj kaj
nemateriaj formoj de ekspluatado intime interplektiĝas. La cifereca laboro
estas nur ĉenero de ĉeno kateniganta la piedojn de la ministoj de
Kivuo devigataj eltiri la koltanon necesan
por la fabrikado de la plurfunkciaj telefonoj, la manradikojn de la
laboristinoj de Foxconn en
Shenzhen,
kiuj kunigas ilin, la radojn de la senstatusaj ŝoforoj de
Uberkaj de la biciklistoj de
Deliveroo, la kolon de la
manlaboristoj de
Amazon pilotataj
de algoritmoj [
5].
La farmistoj ribelas
KIU produktas la datumojn ?
Kiu kontrolas ilin ? Kiel estas dividita la riĉaĵo eltirita el ĝi ?
Kiujn aliajn modelojn oni konsideru ? Starigi ĉi tiujn demandojn kiel
politikan temon urĝas, des pli ke la multiĝo de la konektitaj objektoj kaj la
sistema instalado de sensiloj laŭlonge de la cirkvitoj de industria fabrikado
ĉiutage ŝveligas la informo-fluojn. « La nunaj aŭtoj produktas
amasan kvanton da datumoj », fanfaronas la prezidanto de Ford, s-ro
Mark Fields (Las Vegas, 6-an de januaro 2015) pli ol 25 gigabitokoj en
unu horo », tio estas la ekvivalento de du sezonoj de la serio Game
of Thrones.
De la itineroj ĝis la stir-parametroj, aŭ la muzikaj preferoj
kaj la meteologio, ĉio alvenas sur la serviloj de la konstruisto. Kaj, jam,
konsilistoj sin demandas : kompense, ĉu la ŝoforoj ne povus intKelkaj
sociaj fortoj, organizitaj kaj konsciaj pri siaj interesoj igis la datum-rabadon
unu el siaj politikaj prioritatoj.
Ekzemple la usonaj grandaj farmistoj. De
pluraj jaroj, la agrokulturaj maŝinoj ekipitaj per sensiloj rikoltas multajn
informojn, kiuj ebligas alĝustigi kun precizeco de unu metro la semadon, la
kemiajn traktaĵojn, la akvumadon, ktp. Komence de 2014, la semvendisto Monsanto
kaj la traktor-fabrikanto John Deere, ĉiu siaflanke, proponis al la
agrokulturistoj de Midwest rekte transdoni tiujn parametrojn al iliaj serviloj,
por pritrakti ilin.
Sed la serioza s-ino Mary Kay Thatcher, responsulino de la
rilatoj de la
American Farm
Bureau kun la Kongreso (usona
deputitaro), ne kontentas pri tio.
« La
agrokulturistoj devas scii, kiu regas iliajn datumojn, kiu rajtas aliri ilin,
kaj ĉu tiuj datumoj, kunigitaj aŭ individuaj, povas esti kunlabore uzitaj aŭ
venditaj », ŝi asertas en pedagogia video titolita : « Kiu
posedas miajn datumojn ? ». S-ino Thatcher timas, ke tiu materialo
kaptita de la internaciaj kompanioj falos inter la manojn de spekulistoj.
« Sufiĉus, ke ili konus la informojn
pri la kuranta rikolto kelkajn minutojn antaŭ ĉiuj aliaj [7]. » La mobilizado estis fruktodona.
En
marto 2016, informadikaj servoproponantoj kaj reprezentantoj de la farmistoj
interkonsentis pri « principoj pri sekureco kaj konfidenceco por la
agrokulturaj datumoj », dum organizaĵo, la Koalicio de la agrokulturaj
datumoj (Agricultural Data
Coalition), starigis en julio 2016 kooperativan servilo-aron por mutualigi ties datum-stokon.
Tiaj ideoj ne tuŝas la regantojn de la Eŭropa Unio.
En oktobro 2015, serio
de plendoj deponitaj de aŭstria studento kontraŭ Fejsbuko pro nerespekto de
privata vivo kondukis al la senvalidigo de aranĝo jam dudekjara, kiu permesis
la transporton de la datumoj al la usonaj entreprenoj (la
Safe Harbor). La Eŭropa Unio
tiam estus povinta trudi al la gigantoj de la Interreto stoki la personajn
informojn de la eŭropanoj sur la Malnova Kontinento. Ĝi male tuj subskribis,
komence de 2016, novan interkonsenton pri aŭtomata transdono, la
« orwell-a » « Ŝildo de konfidenceco »
(Privacy Shield), interŝanĝe
kontraŭ la garantio de la direktoro dei la usona Nacia Inform-Servo, ke neniu
« amasa
sendistinga kontrolado » estos
praktikata – promeso, ĵuro !
Tiel sufiĉas ŝalti sian lertan telefonon por
praktiki import-eksporton sen tion scii. En la momento, kiam la batalo kontraŭ
la granda transatlantika merkato kunigas milionojn da oponantoj, la reaserto de
la elektronika libermerkato ne kaŭzis apartan reagon.
La ekzisto kaj amplekso de la mobilizo pri tiuj temoj
orientos la estontecon de la « cifereca laboro » al unu el la vojoj,
kiuj jam skiziĝas. La unua, tiu de malvenko sen batalo, firmigus la statuson de
la uzanto komerca agento de siaj propraj datumoj. Laŭ tiu modelo imagita en
Usono komence de la 2010-aj jaroj de Jaron
Lanier, informadikisto kaj guruo de la virtuala realeco,
« Ekde kiam persono iel ajn
kontribuas, eĉ tre malmulte al datumbazo, (…) li ricevos nano-pagon proporcian
al la amplekso de la kontribuo kaj al la valoro kiu elrezultas. Tiuj nanopagoj
adiciiĝos kaj fondos novan socian kontrakton [8] ».
Ĉiuj (nano)komercistoj !
La dua vojo estas tiu de reiniciatemo de la ŝtatoj. En
Usono, ekde la komenco de la 2010-aj jaroj kaj la plifortiĝo de malabundaj
politikoj, incitiĝo kreskas kontraŭ la granda imposta ŝtelo praktikata de la
altteknikaj entreprenoj. Marĝene de la komencitaj proceduroj kontraŭ Google
fare de la eŭropa Komisarejo pri konkurenco kaj de la diversaj naciaj enketoj
pri fraŭdoj, en
Francujo ĝermis la ideo imposti la teknikajn
entreprenojn laŭ la valoro kreita per la personaj datumoj. En sia raporto pri
la impostado de la cifereca sektoro, la altfunkciuloj Nicolas Colin kaj Pierre
Collin luktas por ke
« Francujo
retrovu la povon imposti la profitojn venantajn el la « senpaga
laboro » de la interretanoj loĝantaj sur la franca teritorio » laŭ la principo
« predanto-paganto » [
9].
Sin apogante sur ĉi tiu metodo, la sociologo Antonia Casili
proponis, ke tiu imposto financu bazan senkondiĉan enspezon. Tiu enspezo, li
klarigas, estus konsiderata samtempe
« kiel
ilo por emancipado kaj kiel kompenso pro la cifereca laboro [10] ».
La transformado de la demando pri la personaj datumoj en progreseman politikan
demandon trovas ĉi tie formuladon. Oni povas imagi aliajn, kiuj baziĝus ne sur
la komercigo, sed sur la socialigo.
Sur la kampoj de transporto, de sano, de energio, la amas-informaĵoj ĝis nun
estis uzitaj nur por apliki la malabundo-politikojn kaj realigi ŝparon. Ili
same bone povus kontribui plibonigi la urban trafikon, la san-sistemon, la
atribuadon de la energiaj riĉaĵoj, la edukadon. Anstataŭ aŭtomate migri trans
la Atlantikon, ili povus iri al internacia agentejo de datumoj sub la
respondeco de la Organizaĵo de la Unuiĝintaj Nacioj por edukado, scienco kaj
kulturo (Unesko). Laŭŝtupaj rajtoj je aliro reguligus la eblojn konsulti kaj
uzi ilin : aŭtomate por la koncernaj individuoj ; senpaga sed
anonimigita por la lokaj komunumoj, la publikaj esplor- kaj
statistik-centroj ; ebla por la animantoj de nekomercaj kolektive utilaj
projektoj.
Male, la aliro de la privataj agantoj al la valora krudmaterialo estus
kondiĉita kaj pagebla : prioritato al la komunaĵo, ne plu al komerco.
Koneksa propono, sed konsiderata je la nacia skalo, laŭ vidpunkto de
suvereneco, estis detaligita en 2015 [
11]. Internacia Agentejo tamen
prezentus la avantaĝon grupigi dekomence ĉirkaŭ striktaj normoj aron de landoj
sentemaj pri konfidenceco kaj dezirantaj kontesti la usonan hegemonion.
Kolero kiu eraras pri la objekto
LA NECESA elano por popularigi la
proprieton kaj socialigitan uzon de la datumoj ankoraŭ stumblas kontraŭ sento
de teknika malsupereco, kiu kunigas la « Estas tro kompleksa » kaj la
« Oni nenion povas kontraŭ tio ». Sed, malgraŭ sia komplikeco kaj sia
implikita leksiko, la cifereca sfero ne estas apartigita de la cetera socio, nek
lokita en politika sengraviteco. « Multaj projektintoj de la
Interreto bedaŭras pri tio, kio fariĝas sia kreaĵo, sed ilia kolero eraras pri
sia objekto, observas la kritika esploristo Evgeny Morozov :
la kulpo ne estas de tiu senviva ento, sed de la maldekstrularo, kiu montriĝis
nekapabla proponi solidajn politikojn en la kampo de teknikaroj, politikojn
kapablajn kontraŭbatali la novigon, la « renversadon », la privatigon
antaŭenigitan de la Silicia Valo [12]. »
La demando ne plu estas, ĉu okazos debato ĉirkaŭ la regado de la ciferecaj
riĉaĵoj, sed ĉu progresemaj fortoj partoprenos tiun alfrontiĝon. Depostuloj tiaj,
kiaj la demokrata realproprigo de la retaj komunik-rimedoj, la emancipiĝo de la
cifereca laboro, la proprieto kaj la socialigita uzo de la datumoj logike
pludaŭrigas lukton de du jarcentoj. Kaj malsukcesigas la fatalismon, kiu nepre
situigas la estontecon ĉe la vojkruciĝo de kontrolanta ŝtato kaj predanta
merkato.
Pierre RIMBERT
Tradukita
de:
Jeanne-Marie Cash
el la
franca
[1] Bruce Schneier, Data and
Goliath. The Hidden Battles to Collect Your Data and Control Your World, W.
W. Norton and Company, Nov-Jorko, 2015.
[2] Dallas W. Smythe, « On the
audience commodity and its work », en In Dependency Road :
Communications, Capitalism, Consciousness, and Canada, Ablex, Norwood
(Ŭsono), 1981.
[3] Kurt Wagner, « You’re more
valuable to Facebook than ever before », re/Code, 27-a de julio 2016.
[5] Trebor Scholz (sub la dir. de),Digital
Labor. The Internet as Playground and Factory, routledge, Nov-Jorko, 2012.
[6] Chuck Tannert, « Could your
personal data subsidize the cost of a new car ? », The Drive.com,
18-a de julio 2016.
[7] Dan Charles, « Should farmers give
John Deere and Monsanto their data ? », 22-a de januaro 2014,www.npr.org
[8] Jaron Lanier,Who Owns the
Future ?, Simon & Schuster, Nov-Jorko, 2013.
[9] Nicolas Colin kaj Pierre Collin,Mission
d’expertise sur la fiscalité de l’économie numérique, La Documentation
française, Parizo, 2013.
[10] Dominique Cardon kaj Antonio A.
Casilli, Qu’est-ce que le Digital Labor ?, INA Éditions,
Parizo, 2015. Vd Mona Chollet, « Le revenu garanti et ses faux
amis »,Le Monde diplomatique, julio 2016.
[11] Pierre Bellanger, « Les données
personnelles : une question de souveraineté »,Le Débat, n-ro
183, Parizo, januaro-februaro 2015
[12] Evgeny Morozov, Le Mirage
numérique. Pour une politique du Big Data, Les Prairies ordinaires, Parizo,
2015. Vd ankaŭ Thomas Frank, « Les démocrates américains envoûtés par la
Silicon Valley »,Le Monde diplomatique, marto 2016.
